Korte overwegingen bij de zondagslezingen.
Lees eerst zelf de aangegeven tekst van de zondagslezingen.
Kijk daarna naar de beknopte handleiding van een ervaren gids.
Wellicht opent dat nieuw verstaan of een boeiend vergezicht.
19e zondag door het jaar 7 augustus 2022
Wijsheid 18,6-9; Lucas 12,32-48
Het boek Wijsheid brengt ons vandaag naar de kern van de zaak: de nacht van de Uittocht. De bevrijding was hun toegezegd. Zij hadden zich voorbereid. Ze hadden zich, zo zegt de tekst, met een heilige belofte verplicht. Waartoe hadden zij zich verplicht? Om het goede te delen en samen de gevaren het hoofd te bieden.
Het is alsof het voorafgaan in het Goede Verhaal, het Evangelie van Lucas – over wat je bij God rijk maakt, over de lessen die de bloemen en de vogels ons leren – bij de leerlingen onrust oproept, vragen. Je hoeft niet bang te zijn, kleine kudde, want het doet jullie vader goed, jullie het koningschap (Gods) te geven. Je hoort hoe in zijn woorden Zijn intimiteit met de Vader schuil gaat. Laat wat je dierbaar is de je wegen bepalen. Waar je schat is …
20e zondag door het jaar 14 augustus 2022
Jeremia 38,4-6.8-10; Psalm 40; Hebreeën 12,1-4; Lucas 12,49-53
Hoever kun je gaan? De dreiging van Babel wordt steeds groter en Jeremia is al hoofdstukken lang niet te stoppen. Hij blijft maar preken. Met zijn woorden ontmoedigt hij de soldaten en de bevolking. De koninklijke raadgevers weten daar wel raad mee. De koning stemt met hen in: ·Ik kan toch niet tegen jullie op!· Zo verdwijnt Jeremia in het hol in de grond. Met touwen laten ze hem naar beneden. Ebed Melech (dienaar van de koning), een Ethiopiër die officier is in het leger van de koning, neemt het voor Jeremia op. Zou hij de woorden van Jeremia verstaan hebben? In ieder geval heeft hij diens toeleg gezien. De koning stemt met hem in: Haal de profeet Jeremia uit de punt voordat hij sterft.
De lezing uit Lucas staat ons tegen. Al dat geweld waar wij toch liever vrede zouden willen. Typisch is dat het hier precies daarover gaat, maar dan wel met een eigen draai. Jezus is immers met hart en ziel op weg naar Jerusalem zijn bruid. Daartoe is hij door Johannes gedoopt maar daardoor komt hij ook terecht in de hoek waar de klappen vallen. Het vuur kan verwijzen naar het brandoffer bij de heiliging van het heiligdom (Salomo, 2Kronieken 7,1; Elia 1Koningen 18,38), maar kan ook wijzen op de straf voor Jerusalem waar bijvoorbeeld Jeremia 21,12.14 mee dreigt. Hoe beklemd voel ik mij tot alles is volbracht. Hem kenmerkt een vastberadenheid waar alles voor wijken moet. (Maar zo fragmentarisch gelezen is de pericoop ook buiten zijn context, bijvoorbeeld ‘de waakzaamheid’, gerukt!)
21e zondag door het jaar 21 augustus 2022
Jesaja 66,18-21; Lucas 13,22-30
Aan het einde wordt het boek dat de naam van Jesaja draagt universeel. Vrijheid en bevrijding zal alle volkeren ten deel vallen. Het za; over heel de wereld gaan. In het grieks heet dat kath’ holon ton kosmon . Daar is het woord katholiek van afgeleid, een ander woord universeel, openbaar, voor · steeds democratisch · allen. De overlevenden zullen naar de volkeren gaan en van alle kanten zullen ze komen, een feest voor allen. Mensen uit de volkeren zullen als cohen en leviet dienst doen in Gods heiligdom. Om over te denken.
Vreemde dingen gebeuren in het Evangelie. Het huis is het huis niet meer. In het voorafgaande heeft een overste van de synagoge moeten horen dat een dochter van Abraham op sabbat recht heeft op bevrijding. Want Gods koningschap is als het mosterdzaadje. Dat zal plaats bieden aan de vogels van de hemel. Het is dat beetje desem dat heel het brood doordesemt.
Op de muziek van deze woorden trekt Hij door steden en dorpen, óp naar Jerusalem. Hoe wordt naar Jerusalem gekeken, of, omgekeerd: hoe kijkt Jerusalem en wat zal dat betekenen? Het wordt een verhaal over binnenste buiten of omgekeerd, buitenste binnen.
‘Zijn het de weinigen die bevrijd worden?’ zegt iemand Het zal een strijd worden bij de enge poort. Wanneer de Heer opstaat · de deur sluit. Binnen zien we Abraham, Isaak, Jacob en al de profeten. Zij, in het verhaal op weg naar Jerusalem, meenden (in Jerusalem) binnen te zijn en staan buiten. Terwijl de laatsten, de mensen van Oost en West, de eersten zullen zijn in ·waar God koning is·.
(In het vervolg van het verhaal, het leesrooster geeft die regels niet te lezen, wordt duidelijk dat met Jerusalem hier de Farizeeën en de Herodianen worden aangesproken en dat het gaat over de profeet die om zal komen in Jerusalem. (Drie keer achtereen noemt het grieks van Lukas die naam!)
22e zondag door het jaar 28 augustus 2022
Sirach 3,17-18.20.28.29; Lucas14,1.7-14
De tekst lijkt een morele houding aan te prijzen. Als je rijk bent, wees bescheiden, maak je klein, overweeg de wijze spreuken en hopelijk ben je in een gezelschap dat daar waardering voor heeft. Interessant is, dat deze wijsheid een onmiskenbaar sociale component heeft. Daartegenover staat de hoogmoedige voor wie er geen genezing is. Zijn hart omsluit immers enkel het kwaad. Zijn handel en wandel doet de Heer en wat Hem ter harte gaat (de gemeenschap, het volk)geen goed. Wie een arme onderdrukt · (Spreuken 14,31; 17,5)
Jezus gaat niet het huis van een van de leiders van de Farizeeën binnen om een preekje te houden over tafel manieren. Nee, er is een verhaal over iemand met een gezwollen buik (waterzuchtige), iemand die langzaam sterft van de honger. En ze houden hem in de gaten, hem of Hem. En ze houden in de gaten dat het sabbat is. Jezus geneest de levende dode. Je trekt immers een os uit de put op sabbat. De stilte die hun verwarring oplevert (ze hebben de kracht niet daar iets tegen in te brengen) vult Jezus met het evangelie van vandaag voor degenen die al plaats hebben ingenomen aan tafel.|
Over een heer die naar de bruiloft roept en die je roepen zal. Hij ziet je hogerop gaan. Je zou iemand kunnen zijn die meer zal worden aangezien. Met wie zich vernedert gaat Jezus op naar Jerusalem.
23e zondag door het jaar 4 september 2022
Wijsheid 9,13-18b; Lucas 14,25-33
Je zou denken dat de tekst gevoelig is voor de beperkte houdbaarheid van de mens. Zijn gedachten zijn onzeker en al zijn calculeren is gediend van een vrijmoedige twijfel. Het hemelse verstaan wij eigenlijk niet. God zal het inzicht moeten geven en zijn Geest van boven zenden. Toch lijkt die lezing gebrekkig. Lees je hem vanuit de verzen die er aan voorafgaan, dan zie je dat de wijsheid bezongen wordt als een persoon die bij God is. En wie weet niet dat wijsheid, evenals een beetje inzicht, je ontroeren kan, bescheiden maakt?
Al wekenlang zijn wij in het evangelie op wereld naar Jerusalem en steeds gaat het over het definitieve dat dit betekent. Je los maken van je banden, je los maken van je bezit, en weten wat je doet.
(Ondergetekende vraagt zich wel terdege af of het in deze teksten gaat over de ·familiebanden· die wij in de regel onder dat woord verstaan. Het zou ook meer paradigmatisch kunnen zijn, bij wijze van voorbeeld. Je kunt dan kunnen denken aan het weggaan van Rebecca in Genesis 24,58 in navolging van Abraham in Gen 12 en 22. Lucas insisteert op dit weggaan. Hij begrijpt niet dat Israël het oude huis niet verlaat om volgeling te worden van de Messias. Waarom wil ·de oudste· het huis niet verlaten? Zie de pericoop van volgende week.)
24e zondag door het jaar 11 september 2022
Exodus 32,7-11.13-14; Lucas 15,1-32
Terwijl Mozes op de berg is breekt beneden de hel los. Het hoogtepunt van het verhaal is tegelijk het dieptepunt. Het kalf dat in de brandende zon schittert zou hun God moeten zijn. God staat op het punt hen te vernietigen. Van Mozes wil Hij een groot volk maken. Maar daarmee heeft Hij buiten de leraar en voorganger in de bevrijding gerekend. ·Heb je hen dan voor niks uit Egypte gehaald?· De namen van Abraham, Isaak en Israël zullen God woede beperken. Let op: niet de oude Jacob, maar de nieuwe Israël! (Zie Genesis 32,28.)
Tollenaars en zondaars komen. Farizeeën en geleerde schrijvers staan te morren. Notoire buitenstaanders, mensen die gemeden worden komen om te horen, insiders blijven buiten staan, verwijderen zich steeds verder. Daarop komen de verhalen over het verlorene dat gevonden wordt. In drie bedrijven: het schaap, de munt, de zoon.
De herder laat 99 schapen achter om dat ene dat verloren is te vinden.
Voor de vrouw tellen de negen munten niet. Zij zet al haar zinnen op dat ene muntje dat verloren is. De vader is een en al oog voor zijn broer. Die is voor hem als een dode die weer leeft. De oudste zoon voelt zich niet geacht. Hij doet niet mee met het feest dat hem niet in het midden zet.
De drie verhalen van Jezus volgens Lucas wekken de indruk dat het niet aardig is verstoppertje te spelen. Laat je vinden.
25e zondag door het jaar 18 september 2022
Amos 8,4-7; Lucas 16,1-13
Als je enkel de tijd alleen maar meet voor je handel! Als het winnen van geld je leven bepaalt en wanneer je daartoe je leven inricht! Amos heeft precies daar woorden voor. Hij blijkt heel scherp te zien. De kleine man kopen voor geld, de arme voor een paar schoenen, en zelfs de afval van je koren verkopen. Geen van deze daden zal God ooit vergeten.
Een aanstootgevend verhaal van Lukas komt vandaag ter tafel. Velen die het horen zijn verontwaardigd. Dit is sjoemelen met het rechtvaardigheidsgevoel dat ons heilig is. Een rijk man heeft een econoom. In het nauw gedreven flest deze laatste de zaak om er met een compliment van Jezus vandoor te gaan.
Anderzijds zou je er oog voor kunnen hebben dat de schuldenaars van zijn Heer voor deze econoom geen posten op een lijst zijn, maar mensen die stuk voor stuk door hem geroepen worden. Het worden mensen net als hij. Mensen die problemen hebben. De rijke man uit de aanhef van het verhaal blijkt daar niet mee te zitten. Hij is alleen maar de bron van wat namens hem beheerd wordt en heeft er alle vrede mee dat de gerezen problemen zo flexibel worden aangesneden. Dat heet ·trouw zijn aan wat een ander toebehoort·. De rijke van dit verhaal lijkt niet te weten wat vergroten van de eigen winst betekent. Hij rekent anders.
26e zondag door het jaar 25 september 2022
Amos 6,1a.4-7; Lucas 16,19-33
Tekoa ligt vlak onder Jerusalem, niet zo ver ook van Bethlehem. Amos is daar boer, een schapenfokker en kweker van moerbijvijgen (7,14) . Maar de bliksem is bij hem ingeslagen. Hij keert zich tegen de arrogantie van Sion en de zelfverzekerde vadsigheid van Samaria. Ze vreten de toekomst (lammeren en kalveren) weg en denken dat hun getokkel het spel van David overtreft. Daarbij bekommert Samaria zich niet over Jozef, over Jerusalem. Samaria zal als eerste de ballingschap ingaan. (Samaria wordt de tien verloren stammen, de diaspora, uitgezaaid en opgegaan in de volkeren.)
Het is het altijd veel te snel gelezen verhaal over boontje komt om zijn loontje. In het recente verleden nog wist menigeen: de arme Lazarus gaat naar de hemel, de rijke van dit verhaal gaat naar de hel. Maar zoek eens naar plaatsen die je in kunt vullen wanneer het gaat over ·iedere dag feest met purper en fijn linnen·. De plaats van Lazarus is in ieder geval zeer herkenbaar. Hij ligt er uit, hij ligt buiten, zozeer van God en mens verlaten dat hij enkel honden heeft om zijn wonden te likken · door en door onrein.
De plaats waar Lazarus terecht komt verdient aandacht: in de schoot van Abraham. Wie peinst over het kind op Abrahams schoot zal wellicht bij Isaak uitkomen, dé zoon van dé vader. Daarmee wordt het verhaal over Lazarus een ander verhaal.
De man die in het dodenrijk eindelijk zijn ogen op kan slaan heeft vijf broers. Met hem erbij waren ze met zijn zessen. Hadden zij zich over Lazarus ontfermt hebben dan zou Abraham zeven zonen gehad hebben. Nu heeft hij die ene.
Lucas geeft in dit verhaal ook aan, waar het de rijke man die alle dagen feest heeft aan schort, waarom hij met zijn ultieme vraag niet geholpen kan worden door een dode die opstaat: Als je niet luistert naar Mozes en de Profeten dan mis je de oren om te horen naar wat een dode zeggen kan.
Jan Engelen
